انواع مختلف دیزارتری
انواع مختلف دیزارتری
همه دیزارتری ها ، ویژگی های مشابهی را نشان نمی دهند . دارلی ، ارونسون و براون به دلیل پژوهش های گسترده شان در این زمینه ، از پیشگامان در طبقه بندی دیزارتری محسوب می شوند . سیستم طبقه بندی استاندارد انها ، دیزارتری را به شش نوع تقسیم می کند :
۱)شل ۲)سفت ۳)بی تعادل ۴)کم تحرک ۵)پرتحرک ۶)آمیخته . اخیرا دافی نوع هفتمی را به نام دیزارتری نورون محرکه فوقانی یکطرفه شناسایی کرده است .
دیزارتری شل :
علت خاص دیزارتری شل ، آسیب نورون محرکه تحتانی در اعصاب نخاعی یا جمجمه ای است که عضلات گفتاری را عصب دهی می کنند . این دیزارتری ، فلج بصل النخاع نیز نامیده می شود .آسیب به هسته حرکتی ( هسته عصب جمجمه ای یا نخاعی ) ، عصب جمجمه ای ، عضله یا محل اتصال عصب و عضله ( اتصال سیناپتیک بین عصب وعضله ) ، همه می توانند به اسیب نورون محرکه تحتانی منجر شوند .
ویژگی های اساسی گفتار در دیزارتری شل ، شامل پرخیشومی ، خروج خیشومی ، تولید غیردقیق همخوان ها ( به ویژه انفجاری ها و سایشی ها به دلیل فشار داخل دهانی ضعیف ، تحت تاثیر قرار می گیرند .)، نفس آلودگی ، صوت خشن ، استرایدور دمی و بازدمی قابل شنیدن ، زیروبمی و بلندی یکنواخت ، و تولید عبارات کوتاه است . مطابق با عصب یا هسته حرکتی آسیب دیده ، ویژگی های گفتاری متفاوتی وجود دارد( برگرفته از کتاب هج ، ۱۹۹۶a، صفحه های ۱۹۷-۱۹۸ ):
عصب سه شاخه Trigeminal Nerve(V) : باعث مشکلاتی در تولید صداهای دولبی ، زبانی-دندانی و لثوی می شود . واکه ها نیز ممکن است خراب تولید شوند .
عصب صورتی Facial Nerve(VII): باعث مشکلاتی در تولید صداهای دولبی و لبی-دندانی می شود . همخوان های پرفشار نیز ممکن است ضعیف و غیردقیق تولید شوند .
عصب زبانی-حلقی Glossopharyngeal(IX): آسیب منحصر به این عصب ، غیرمعمول است ، و معمولا با آسیب به عصب واگ (X) همراه می باشد . بنابراین ، تاثیرات آن بر گفتار به طور واضح ، توصیف نشده است .
عصب واگ (X): آسیب دوطرفه به عصب واگ ممکن است به نفس آلودگی ، دوصدایی ، کاهش زیروبمی ، شکست های زیروبمی ، کاهش بلندی ، عبارات کوتاه ، و پرخیشومی خفیف تا متوسط منجر شود . آسیب یکطرفه ، تاثیرات خفیفی بر آواسازی و تشدید می گذارد .
عصب زیرزبانی Hypoglossal Nerve (XII): معمولا باعث مشکلاتی در تولید می شود .
اعصاب نخاعی : آسیب اعصاب نخاعی عصب دهنده عضلات تنفسی ( مانند عضلات بین دنده ای ، دیافراگم و…) ممکن است بر تنفس تاثیر بگذارد و به بلندی ضعیف ، همخوان های غیردقیق ، عبارات کوتاه ، و کنترل نوایی آسیب دیده ، منجر شود .
دیزارتری سفت :
آسیب دوطرفه به نورون محرکه فوقانی ، علت دیزارتری سفت است . این نوع دیزارتری ، فلج کاذب بصل النخاع نیز نامیده می شود . ویژگی های گفتاری در دیزارتری سفت ، بسیار متفاوت از ویژگی های دیزارتری شل می باشد . در دیزارتری شل ، علائم گفتاری نشانه ای از انقباض ضعیف عضلانی و کاهش تون است ، درحالیکه در دیزارتری سفت ، معمولا با انقباض و تون عضلانی بسیار زیاد مرتبط می باشد .بعضی ویژگی های اساسی شامل پرخیشومی ، تولید غیردقیق ، صوت خشن ، خرخر پرتلاش در انتهای آواسازی ، بلندی یکنواخت ، کاهش تکیه ، تکیه زیاد و برابر و… می باشد . ممکن است اختلالاتی در بلع نیز وجود داشته باشد .
دیزارتری بی تعادل :
دیزارتری بی تعادل ناشی از آسیب عصب شناختی مخچه ای یا مسیر های کنترل مخچه ای است . مخچه و مسیر های کنترل آن ، در منظم وهماهنگ ساختن حرکات عضلانی ، نقش بسیار مهمی دارند .مخچه مشخص می کند که حرکات عضلانی از جمله حرکات ضروری گفتار ، نیرو ، سرعت ، قدرت و دامنه مناسبی دارند .
ویژگی های اساسی دیزارتری بی تعادل شامل تولید غیر دقیق ، اختلالات نامنظم تولیدی ، خرابگویی واکه ها ، کشیده گویی واج ها ، طولانی شدن مکث های بین واژه ها یا هجاها ، سرعت کند گفتار ، کیفیت مستانه گفتار و… است .
دیزارتری کم تحرک :
دیزارتری کم تحرک ، اختلال عصبی-حرکتی گفتار مرتبط با آسیب عقده های قاعده ای است .بیماری ها و اختلالات عصب شناختی مختلفی شناسایی شده اند که به آسیب های عصب شناختی منشا دیزارتری کم تحرک ، منجر می شوند . بیماری پارکینسون ، رایج ترین علت دیزارتری کم تحرک است . ولی ، تنها حدود ۵۰% بیماران مبتلا به پارکینسون ، دیزارتری کم تحرک دارند .
ویژگی های اساسی گفتار در دیزارتری کم تحرک شامل تولید غیردقیق ، تکرار واج ها ، تکرارهجاها ، پرخیشومی خفیف در حدود۱۰-۲۵% موارد ، کاهش ظرفیت حیاتی تنفس ، سکوت های نا مناسب ، گرفتگی صوت ، صوت همواره نفس آلود ، تنفس نامنظم ، تنفس سریع ، جملات پرشی کوتاه و… است .
دیزارتری پرتحرک :
دیزارتری پرتحرک ناشی از آسیب به عقده های قاعده ای است . محل دقیق ضایعه در عقده های قاعده ای ناشناخته است . آسیب به این سیستم عصبی-حرکتی ممکن است به انواع اختلالات حرکتی غیرارادی شامل ترمور ، کره ، اتتوز ، دیس تونیا ، میوکلونس و تیک منجر شود .علائم همراه با دیزارتری پرتحرک معمولا موازی با اختلالات حرکتی خاص مراجع است .
ویژگی های گفتاری در دیزارتری پرتحرک ، برحسب نوع خاص اختلال حرکتی پرتحرک ، متغیر است . از جمله این ویژگی ها تولید غیردقیق ، خرابگویی واکه ها ، خطاهای تولیدی بی ثبات ، لرزش صوت ، توقف های صوتی ، صوت خشن ، پرخیشومی متناوب ، دم قابل شنیدن ، دم و بازدم سخت و ناگهانی و… است .
دیزارتری آمیخته :
دیزارتری آمیخته ، ترکیبی از دو یا چند دیزارتری خالص است . شایع ترین نوع دیزارتری آمیخته ، دیزارتری شل-سفت است که ۴۲% موارد دیزارتری آمیخته از این نوع است . دیزارتری سفت-بی تعادل که حدود ۲۳% موارد اتفاق می افتد ، دومین نوع شایع دیزارتری آمیخته است . نوع دیگر دیزارتری آمیخته ، دیزارتری بی تعادل-سفت-پرتحرک است .به دلیل علت شناسی ها و علامت های متفاوت مربوط به دیزارتری آمیخته ، ویژگی های گفتاری این نوع دیزارتری متغیرند .
دیزارتری نورون محرکه فوقانی یکطرفه(UUMD) : این نوع دیزارتری ناشی از ضایعه یک طرفه نورون محرکه فوقانی اعصاب نخاعی و جمجمه ای درگیر در گفتار می باشد .
رایج ترین آسیب عصب شناختی همراه باUUMD، حادثه مغزی-عروقی در نیمکره راست یا چپ می باشد . اگر ضایعه در نیمکره چپ باشد ، معمولا ب آفازی یا آپراکسی همراه است . اگر آسیب نیمکره راست باشد ، اغلب با مشکلات شناختی-زبانی-درکی همراه است . این دیزارتری با تولید غیردقیق صداها ، اختلالات نامنظم تولیدی ، صوت خشن ، کاهش بلندی و پرخیشومی همراه است .