مشاوره در گفتاردرمانی
مشاوره در گفتاردرمانی
پس از «تغذیه» دو عامل «اصلاب پدران» و «ارحام مادران» از جهات مختلف، موجب تفاوت خَلقی و خُلقی در اولاد میشوند.
طهارت و پاکی، شادی و غم، گرفتگی مزاج و صحت و سلامت جسمی و روحی پدر و مادر، همه و همه در خلقت فرزند دخیل هستند.
به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس،
شاید برای بسیاری از افراد پس از تماشای فیلم سینمایی «حوض نقاشی» درباره عدل خداوند سؤالاتی مطرح شود
از جمله اینکه چرا بعضی از انسانها معلول هستند؟ آیا این مسئله نوعی منع فیض نیست؟
و آیا منع فیض، نوعی ظلم نیست؟ آیا عدل الهی ایجاب نمیکند که این خلأها پر شود؟
اگر اشکال در علل اعدادی و امور زمینه‌ساز است، چرا خدای سبحان این فرد را در میان این علل قرار داده است؟
آیا اگر خدای متعال او را در میان خانوادهای صالح و نجیب خلق میکرد، او زمینهی بهتری برای رشد و تکامل عقلی پیدا نمیکرد؟
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم یادداشتی در پاسخ به این پرسش در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است
که متن آن تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.
نقد و بررسی
پاسخ بخش اول:
در پاسخ به قسمت اول شبهه باید بگوییم که آنچه میتواند نقض حکمت یا عدالت باشد،
تبعیض است نه تفاوت و آنچه در جهان وجود دارد، تفاوت است نه تبعیض (مرتضی مطهری، عدل الهی، انتشارات صدرا، ۱۳۶۱، ص ۱۳۶)
تبعیض در جایی است که دو شیء، دارای قابلیت دریافت بهره یکسان باشند،
اما آن بهره، تنها به یکی از آن دو داده شود؛ ولی تفاوت آن است که دو شیء، قابلیت دریافت یکسانی ندارند
و به هر کدام آنچه لایق و قابلیت آن را داشته است عطا شود.
تفاوت و اختلاف آفریده نمیشود؛ بلکه لازمه ذاتی آفریدگان است و این پندار خطاست که کسی گمان کند آفریدگار ما، بین موجودات تبعیض روا داشته است؛
بلکه لازمه قوانین ثابت و تفکیک ناپذیر جهان علی و معلولی آن است که بین موجودات هستی، تفاوتهایی باشد.
برای مثال، قانون علیّت، مقتضی آن است که معلول نسبت به علت خویش از کمالات وجودی کمتری برخوردار باشد؛
همچنین سنخیت و هماهنگی علت و معلول، ایجاب میکند که اگر علت تولد نوزاد کور یا کودن، محقق گردید،
معلول متناسب با آن نیز (که همان تولد انسانی کور یا کودن است) موجود گردد. (محمد سعیدی مهر، آموزش کلام اسلامی، جلد اول، ص ۳۳۲)
عواملی که در خَلق و خُلق افراد تاثیر دارد
به جاست که در اینجا به بعضی از عواملی که در خلق و خلق افراد تاثیرات شگرفی دارند اشاره شود.
(این بحث، از کتاب عدل الهی از دیدگاه امام خمینی، فصل پنجم ص ص ۱۰۷ – ۱۱۰ بر گرفته شده است)
الف) تغذیه: مواد غذاها با توجه به صلابت و لطافتشان، در قبول فیض از عالم بالا، با هم فرق میکنند.
چه بسا غذاهایی موجب لطافت نطفه گردند و آن را برای قبول فیض و کمالات وجودی، مستعد سازند
و از آن سو، غذاهایی موجب کدورت و ظلمت وجودی در نطفه شوند.
اینکه انبیا و مرسلین، آثار و خواص خوردنیها را بیان فرمودهاند، شاید صرف نظر طبی به خوراکیها نداشتهاند.
آنها نظرشان به جنبهها و خواصی از مواد غذایی منعطف بوده است که موجب صفای روحی و توجه به کمال میباشد.
ب و ج) اصلاب پدران و ارحام مادران: این دو از جهات مختلف، موجب تفاوت خَلقی و خُلقی در اولاد میشوند.
طهارت و پاکی، شادی و غم، گرفتگی مزاج و صحت و سلامت جسمی و روحی پدر و مادر، همه و همه در خلقت اولاد دخیل هستند.
د) بعد از تولد نوزاد، نوع و کیفیت شیری که طفل از مادر میخورد
و همچنین غذاهایی که بعد از دوران شیرخوارگی استفاده میکند، در وجود و خصوصیات او بسیار مؤثر است.
ه) محیط و فضای رشد و پرورش کودک، در به ثمر رسیدن استعدادهای او و چگونگی آن مؤثر است؛
البته آنچه گفته شد، هرگز به معنای جبر نیست؛ زیرا حرف آخر را اراده خود انسان میزند.
موارد فوق، صرفاً در زمینه و بستر اختلافات خلقی و خلقی است.
جهان منهای این تفاوت‌ها نه ممکن است و نه زیبا! نبودن این تفاوت‌ها، مساوی است
با نبودن جهان؛ زیرا جهان یک واحد تجزیهناپذیر است و بین اجزای آن،
همبستگی و پیوستگی وجود دارد و حذف بعضی اجزا، مستلزم حذف همه اجزا است.
خلاصه آنکه پدید آمدن انواع پدیدهها، با شکلها ویژگیهای مختلف، تابع اسباب و شرایطی است
که در جریان حرکت و تحول ماده فراهم می‌شود و گریزی از آن نیست.
پاسخ بخش دوم:
در یک مجموعه، هر جزء موقعیت خاصی دارد که بر حسب آن، کیفیت خاصی برازنده اوست و به قول شاعر:
«ابروی کج راست بُدی، کج بدی» اساساً اگر اختلافها و تفاوت‌ها نباشند، از کثرت و تنوع خبری نخواهد بود؛
پس هر اختلافی، بر اساس حکمت الهی است و در جای خود لازم است.
«جهان چون چشم و خط و خال و ابروست / که هر چیزی به جای خویش نیکوست»
اگر از ما بپرسند که خط راست بهتر است یا خط کج؟ ممکن است بگوییم خط راست؛ ولی اگر خط مورد سؤال جزئی از یک مجموعه باشد،
باید در قضاوت خود توازن مجموعه را در نظر بگیریم.
چرا برخی ناقص آفریده شده؟
بعد از گذر از سؤال اول، این سؤال پدید میآید که حالا که لازم است در نظام کل، یکی کامل باشد و دیگری ناقص،
چرا من ناقص آفریده شدم و دیگری کامل؟ چرا کار برعکس نشده است؟
به این سؤال چند گونه میتوان پاسخ داد:
۱) هیچ کس را قبل از آفرینش، حقی بر خدا نیست که او را چنین یا چنان بیافریند
و یا در این آن مکان و در این یا آن زمان قرار دهد تا جایی برای عدل و ظلم داشته باشد.
(محمد تقی مصباح یزدی، آموزش عقاید، ج ۱ – ۲، ص ۱۹۷)
به تعبیر قرآن مجید: «لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ؛ هیچ کس نمىتواند بر کار او خرده بگیرد ولى در کارهاى آنها، جاى سؤال و ایراد است.» (انبیاء/ ۲۳)
۲) هر موجودی از موجودات، به مقدار ظرفیت و امکان، حق خود را دریافت کرده است.
در جهان آفرینش، به هیچ جزئی به خاطر اینکه جهان زیبا گردد، ستم نشده است
. در نظام تکوین، علت نقص هر موجودی (در هر درجه از نقص که باشد) قابلیت محدود آن موجود است، نه برداشته شدن فیض و لطف.
این چنین نبوده که قبلاً همه اشیا یا انسانها یکنواخت بودهاند و خدا بین آنها اختلاف بر قرار ساخته است.
قرآن، تعبیر بسیار لطیفی در این زمینه دارد: «قالَ رَبُّنَا الَّذی أَعْطى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى؛ گفت:
پروردگار ما همان کسى است که به هر موجودى، آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده سپس هدایت کرده است.» (طه/۵۰)
از اضافه کلمه خلق به ضمیر، استفاده می‌شود که هر چیزی خلقت خاصی دارد که مال خود اوست؛
یعنی هر چیزی فقط گونه خاصی از وجود را میپذیرد و بس؛ و خدا هم همان خلقت خاص را به آن میدهد؛
(مرتضی مطهری، عدل الهی، تهران: چاپ صدرا، ۱۳۶۱، ص ۱۷۱)
یعنی همان گونه که شیرینی از شکر و رطوبت از آب، جدایی ناپذیر است، آن نوع خلقت هم ذاتی آن چیز است.
نباید پنداشت که اشیا میتوانستند صفتی به گونهای دیگر (بهتر یا بدتر از اینکه دارند) داشته باشند
و خداوند این گونه به خصوص را علی رغم آن امکانات برگزیده است.
قرآن این مطلب را با یک تمثیل لطیف بسیار عالی یعنی مثال باران و نهر بیان میکند:
«أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَهٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَداً رابِیاً وَ مِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النَّارِ ابْتِغاءَ حِلْیَهٍ أَوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ؛
خداوند از آسمان آبى فرستاد و از هر درّه و رودخانهاى به اندازه آنها سیلابى جارى شد
سپس سیل بر روى خود کفى حمل کرد و از آنچه (در کورهها) براى به دست آوردن
زینت‌آلات یا وسایل زندگى، آتش روى آن روشن مىکنند نیز کفهایى مانند آن به وجود مىآید- خداوند،
حق و باطل را چنین مثل مىزند!- امّا کفها به بیرون پرتاب مىشوند، ولى آنچه به مردم سود مىرساند
[آب یا فلز خالص] در زمین مىماند خداوند اینچنین مثال مىزند!» (رعد/ ۱۷)
هر ظرفی به قدر گنجایش خود از رحمت خدا لبریز میگردد و اختلاف ظرفیتها، ناشی از مصلحت و حکمت الهی است که آن هم مبتنی
بر سنتهای الهی و روابط ضروری میان علل و معلول‌ها است. نباید مراتب موجودات را در عالم هستی،
از قبیل مراتب قرار دادی و اعتباری افراد، در محیط اجتماع دانست و در نتیجه، جابه‌جایی میان کامل و ناقص را امری ممکن تلقی کرد.
پاسخ بخش سوم:
آیا اگر او عقل میداشت، به کمالات بیشماری نمیرسید؟
به نظر میآید این مسئله صرفاً یک فرض است و چه بسا شاید اگر عقل داشت، از عقل
خود در جهت مقاصد شیطانی بهره میبرد و بنابراین، خداوند صلاح او را خواسته است.
عدل الهی اقتضا دارد که هر کس حسب وسع فکری و عقلانی خود و امکانات و زمینههای موجودش مورد محاسبه قرار گیرد؛
بنابراین کسی که در محیط فاسدی رشد میکند، در قبال اعمال نیکش ثواب بیشتری میبرد و گناهان
او نیز عقاب کمتری دارد تا کسی که در محیط مذهبی پرورش یافته است.
و یا در مورد ناقص‌العقل، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «… مَنْ ضَعُفَ عَقْلُه قَلَّ بلاؤُه؛ کسی که عقلش ضعیف است،
بلایش کم است» (اصول کافی، ج ۲، ص ۲۵۹، کتاب ایمان، کفر، باب شده ابتلاء المؤمن، ح ۲۹)
پس اشخاص کم ادراک، به مقدار ضعف عقل خود، از بلاها و امتحانات الهی، در امانند و محاسبه آنها نیز آسانتر است.
منابع برای مطالعه بیشتر
۱٫عدال الهی، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، بخش اول و دوم.
۲٫عدل الهی از دیدگاه امام خمینی، مؤسسهی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۷۸، فصل پنجم.
۳٫آموزش عقاید، محمد تقی مصباح یزدی، ج ۱ و ۲، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات ، درس بیستم.